رویکردی جدید در ارزیابی بهره وری بنگاه های معدنی با استفاده از روش های تحلیل پوششی داده ها و تحلیل عاملی (مطالعه موردی: واحدهای معدنی تحت پوشش شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران)

روش ها و مدل های اندازه گیری بهره وری اعم از پارامتریک یا ناپارامتریک، مدل های کمّی هستند. داده ها و متغیرهای بکار رفته در این مدل ها (نهاده ها و ستانده ها) نیز از نوع متغیرهای کمّی بوده و تأثیر متغیرهای کیفی موثر بر بهره وری نظیر سبک مدیریت، عدالت سازمانی، رفتارهای شهروندی سازمانی، ترغیب به خلاقیت و نوآوری و ... لحاظ نشده است. استفاده از مزیت ها و توانایی های تحلیل پوششی داده ها (dea) به عنوان یکی از رایج ترین روش های ناپارامتریک اندازه گیری بهره وری از یک طرف، و تلاش محققان علم اقتصاد و تحقیق در عملیات در استفاده از روش های آماری تجزیه و تحلیل چند متغیره در مدلهای تحلیل پوششی داده هااز طرف دیگر، انگیزه ورود این تحقیق برای ساخت یک مدل تلفیقی تحلیل پوششی داده ها و تجزیه و تحلیل عاملی با هدف اعمال تاثیر متغیرهای کیفی در اندازه گیری و تحلیل بهره وری واحدهای تصمیم گیرنده شده است. با توجه به وجود همبستگی بین متغیرهای کیفی، شناخت ساختار این همبستگی و عوامل پنهانی که علّت آن می باشند، به عنوان فاکتورهای کیفی تأثیرگذار بر بهره وری مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. در مقایسه این روش (تحلیل عاملی) با روش تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی (روش بکار رفته در تحقیقات قبلی که صرفاً از طریق کاهش داده ها به حل مسئله عدم تفکیک پذیری در تحلیل پوششی داده ها پرداخته اند)، به مزیت روش تحلیل عاملی اشاره شده است. در واقع مزیت مدل ارائه شده، علاوه بر تقلیل داده ها، ساختار سازی و معرفی عوامل معدود (فاکتورهای عاملی) به عنوان متغیرهای جدید می باشد، متغیرهایی که مقادیر آن ها از ترکیب خطی متغیرهای اولیه بدست می آیند. در پایان برای بررسی کارکرد مدل و یافته های تحقیق، 27 واحدها معدنی تحت پوشش شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به عنوان مطالعه موردی در نظر گرفته شد. نتایج تحقیق نشان داده است که از بین 16 واحد ناکارا، عامل مدیریت منابع انسانی در 4 واحد و عامل فعالیت های نوآورانه در 2 واحد و هر دو عامل در 7 واحد باید ارتقاء یابند. با لحاظ متغیرهای کیفی در کنار متغیرهای کمّی، تحلیل جامع تر و واقعی تری از بهره وری بدست می آید.